Thế giới luôn vận động và phát triển không ngừng; các sự vật, hiện tượng trên thế giới luôn thay thế nhau. Sự thay thế đó được gọi là sự phủ định. Có các sự phủ định chấm dứt sự phát triển nhưng cũng có những sự phủ định tạo ra tiền đề cho sự phát triển của sự vật, hiện tượng – đó là phủ định biện chứng. Vậy, phủ định biện chứng là gì? Cùng tìm hiểu những nội dung thông tin chi tiết trong bài viết dưới đây.
Nội dung bài viết
Phủ định biện chứng là gì? Cho ví dụ
Theo giáo trình Triết học Mác Lênin, phủ định biện chứng là phạm trù triết học được dùng để chỉ sự phủ định tự thân, làm mắt khâu trong quá trình dẫn tới sự ra đời của sự vật mới, tiến bộ hơn sự vật cũ.
Phủ định biện chứng là sự thay thế hình thức tồn tại này bằng hình thức tồn tại khác của sự vật, hiện tượng nào đó trong quá trình tồn tại, phát triển và diệt vong. Tuy nhiên, trong xã hội, sự phủ định chỉ là phá hủy cái cũ, không tạo tiền đề cho sự tiến lên và là lực lượng phủ định được đưa ra từ ngoài vào kết cấu của sự vật. Có nghĩa là sự tự phủ định là sự phủ định tạo ra tiền đề cho sự phát triển tiếp theo, cái mới ra đời thay thế cho cái cũ.
Phủ định biện chứng dùng để chỉ sự phủ định tạo ra các điều kiện, tiền đề cho sự phát triển của sự vật.
Ví dụ phủ định biện chứng:
- Quá trình “hạt giống nảy mầm”, cái mầm ra đời từ cái hạt; sự ra đời của nó là sự phủ định biện chính đối với cái hạt. Nhờ đó, giống loài tiếp tục quá trình sinh tồn, phát triển.
- Quả trứng là sự khẳng định ban đầu ở điều kiện được ấp qua quá trình phủ định lần 1 sẽ tạo ra gà mái con. Tiếp đó, qua quá trình phủ định lần 2 tức gà mái con lớn lên và đẻ nhiều trứng. Đây chính là kết quả của sự phủ định của phủ định. Sự phát triển biện chứng thông qua mỗi lần phủ định biện chứng là sự thống nhất giữa loại bỏ, những kế thừa và sự phát triển. Trải qua mỗi lần phủ định sẽ loại bỏ được những cái cũ, các vấn đề lạc hậu, để tạo ra được những cái mới, phù hợp hơn.
Điển tích là gì? Điển cố là gì? Đặc điểm và ý nghĩa trong Văn học
Phủ định biện chứng có đặc điểm gì?
Phủ định biện chứng có những đặc điểm nào? Phủ định biện chứng có mấy đặc điểm?,….là câu hỏi mà chúng tôi nhận được nhiều trong thời gian qua. Phủ định biện chứng chính là sự “tự thân phủ định” nghĩa là sự phủ định xuất phát từ nhu cầu tồn tại, sự phát triển của sự vật. Sự vật chỉ có thể tồn tại và phát triển khi vượt qua hình thái cũ, tồn tại dưới hình thái mới. Tính chất đó của sự phủ định được gọi là tính khách quan của sự phủ định
Quá trình phủ định biện chứng chính là quá trình bao hàm trong đó tính kế thừa các yếu tố nội dung cũ trong các hình thái mới, giúp bảo tồn và phát huy vai trò tích cực của nó trong quá trình phát triển của sự vật, hiện tượng. Các đặc điểm của phủ định biện chứng đó là:
- Tính khách quan: Vì nguyên nhân của sự phủ định ở chính bản thân của sự vật. Đó chính là giải quyết những mâu thuẫn bên trong sự vật. Mỗi sự vật đều có các phương thức phủ định riêng tùy vào sự giải quyết mâu thân của bản thân chúng. Điều đó cũng có nghĩa, phủ định biện chứng không thuộc vào ý muốn và ý chí của con người. Con người chỉ có thể tác động làm cho quá trình phủ định đó diễn ra nhanh hay chậm dựa trên cơ sở quy luật phát triển của sự vật.
- Kế thừa: Phủ định biện chứng là kết quả của sự phát triển tự thân của sự vật nên không thể là sự phá hủy, thủ tiêu cái cũ. Cái mới chỉ có thể ra đời dựa trên nền tảng của cái cũ. Cái mới ra đời không xóa bỏ hoàn toàn cái cũ mà có chọn lọc, cải tạo những mặt còn phù hợp; gạt bỏ ở cái cũ những tiêu cực, sự lạc hậu,…cản trở sự phát triển. Vậy nên, phủ định biện chứng cũng là sự khẳng định.
Phủ định biện chứng diễn ra như thế nào?
Sự ra đời và tồn tại của sự vật, hiện tượng đã khẳng định chính nó. Trong quá trình vận động của sự vật, các nhân tố mới sẽ xuất hiện để thay thế nhân tố cũ và sự phủ định biện chứng sẽ diễn ra. Sự vật đó sẽ không còn và bị thay thế bởi một sự vật mới, các nhân tố tích cực sẽ được giữ lại. Song sự vật mới này sẽ bị phủ định bởi sự vật mới khác.
Sự vật khác ấy dường như là sự vật đã tồn tại, song không phải là sự trùng lặp hoàn toàn mà nó được bổ sung những nhân tố mới và chỉ bảo tồn những nhân tố tích cực, thích hợp với sự phát triển của nó. Sau khi quá trình phủ định diễn ra lần 2 thì sự phủ định của phủ định được thực hiện, sự vạt mới hoàn thành chu kỳ phát triển. Sự phát triển biện chứng thông qua những lần phủ định biện chứng như trên là sự thống nhất hữu cơ giữa bảo tồn, lọc bỏ và bổ sung thêm các nhân tố tích cực. Vậy nên, qua những lần phủ định biện chứng, sự vật sẽ ngày càng phát triển.
Phạm trù của phủ định biện chứng chỉ nói lên một giai đoạn, một nấc thang hay một khâu của sự phát triển nhất định. Với tư cách là cái phủ định (lần thứ nhất) cái mới cũng chứa đựng trong mình xu hướng, dẫn tới sự phủ định lần thứ 2 – phủ định của phủ định.
Trong sự vận động vĩnh viễn của thế giới vật chất, những lần phủ định biện chứng là vô tận, cái mới phủ định cái cũ; cái mới trở thành cái cũ và bị cái mới sau đó phủ định lại. Lặp lại như vậy thì sự phát triển của sự vật, hiện tượng vẫn diễn ra theo khuynh hướng phủ định của phủ định từ cái thấp đến cái cao theo đường “xoáy ốc”. Sau mỗi chu kỳ phủ định của phủ định, cái mới được tạo ra, lặp lại cái cũ nhưng trên cơ sở cao hơn.
Sự phát triển theo đường “xoáy ốc” là cách biểu thị rõ ràng nhất về các đặc trưng của quá trình phủ định biện chứng đó là tính kế thừa, lặp lại, tiến lên. Mỗi một vòng của đường xoáy ốc sẽ thể hiện sự lặp lại nhưng cao hơn, thể hiện trình độ cao hơn của sự phát triển.
Quy luật, phủ định của phủ định biển hiện sự phát triển của sự vật là do mâu thuẫn trong bản thân sự vật quyết định. Mỗi một lần phủ định là kết quả của sự đấu tranh và chuyển hóa giữa các mặt đối lập trong bản thân sự vật, giữa mặt phủ định và khẳng định. Sự phủ định lần đầu tiên sẽ làm cho cái cũ chuyển thành cái đối lập với cái khẳng định ban đầu. Ở lần phủ định thứ 2, sự vật mới với tư cách là cái phủ định của phủ định đối lập với phủ định và sẽ trở thành cái ban đầu, không giống nguyên vẹn cái cũ mà ở mức độ cao hơn, tốt hơn.
Phủ định của phủ định chính là sự thống nhất biện chứng của cái phủ định và khẳng định. Kết quả là sự tổng hợp của các nhân tố tích cực của cái khẳng định ban đầu và sự phủ định lần thứ nhất, cũng như các giai đoạn ở trước đó.
Cái tổng hợp này chính là sự lọc bỏ những giai đoạn đã qua, có nội dung phong phú và toàn diện hơn. Kết quả của sự phủ định là sự kết thúc của một chu kỳ phát triển và cũng là điểm khởi đầu cho sự phát triển tiếp theo. Sự vật, hiện tượng lại tiếp tục biện chứng để phát triển, có như vậy thì sự vật mới ngày càng phát triển.
Điệp ngữ là gì? Các dạng điệp ngữ, vai trò và ví dụ của điệp ngữ
Ý nghĩa, tính chất của phủ định biện chứng
Phủ định biện chứng có tính chất gì? Phủ định biện chứng giữ vai trò, ý nghĩa quan trọng, là khâu tất yếu của mối liên hệ và sự phát triển. Phủ định biện chứng có ý nghĩa trong việc tạo ra các điều kiện, tiền đề cho sự phát triển sự vật.
Phủ định biện chứng tạo ra những điều kiện, tiền đề cho sự phát triển của sự vật vì phủ định biện chứng là sự tự thân phủ định – xuất phát từ nhu cầu tất yếu của sự phát triển. Đồng thời, trong quá trình đó, một mặt kế thừa các yếu tố của sự vật cũ, tạo ra khả năng phát huy những cái mới của nhân tố cũ. Mặt khác, khắc phục, vượt qua các hạn chế của sự vật cũ, giúp cho sự vật phát triển ở trình độ cao hơn.
Phủ định biện chứng giúp cho chúng ta nhận thức đúng đắn về xu hướng phát triển của sự vật, hiện tượng. Có thể thấy, quá trình phát triển của sự vật luôn có sự phủ định biện chứng, không đi theo một đường thẳng mà diễn ra quanh co, phức tạp,…gồm có nhiều chu kỳ khác nhau. Và chu kỳ sau lúc nào cũng đều tiến bộ hơn chu kỳ trước.
Ngoài ra, phủ định biện chứng còn giúp chúng ta thấy được mỗi chu kỳ phát triển của sự vật sẽ có các đặc điểm riêng để có cách tác động phù hợp với sự phát triển. Theo quy luật phủ định của phủ định, mọi sự vật luôn xuất hiện cái mới để thay thế cái cũ, cái tiến bộ thay thế cái cũ; cái mới ra đời từ cái cũ nhưng tiến bộ hơn. Vậy nên, trong cuộc sống mọi người phải biết kế thừa tinh hoa của cái cũ, tránh thái độ phủ định sạch trơn cái cũ.
Lý luận nhận thức của chủ nghĩa duy vật biện chứng nghiên cứu bản chất, tính quy luật, các hình thức và phương pháp nhận thức, vấn đề chân lý. Nó sẽ giải đáp một cách đúng đắn, đầy đủ các vấn đề cơ bản của triết học.
Phân biệt phủ định biện chứng và phủ định siêu hình
Dưới đây là sự khác biệt của phủ định biện chứng và phủ định siêu hình:
| Phủ định biện chứng | Phủ định siêu hình |
| – Diễn ra do sự phát triển bên trong bản thân của sự vật, hiện tượng.
– Không xóa bỏ sự tồn tại và phát triển tự nhiên của sự vật. – Sự vật sẽ không bị xóa bỏ hoàn toàn, là cơ sở cho sự xuất hiện của sự vật mới, tiếp tục tồn tại và phát triển trong sự vật mới. |
– Diễn ra do sự can thiệp, tác động từ bên ngoài.
– Xóa bỏ sự tồn tại và phát triển tự nhiên của sự vật. – Sự vật, hiện tượng sẽ bị xóa bỏ hoàn toàn, không tạo ra và không liên quan với sự vật mới. |
Mong rằng, các thông tin có trong bài viết trên đây sẽ giúp bạn hiểu thêm về phủ định biện chứng. Nếu có bất kỳ đóng góp nào cho bài viết, quý bạn đọc hãy comment phía dưới, ruaxetudong.org sẽ tổng hợp và gửi đến bạn trong thời gian ngắn nhất!
