Chơi chữ là gì? Là biện pháp tu từ được sử dụng nhiều trong thơ ca, ca dao, tục ngữ,….đặc biệt là trong văn thơ trào phúng. Chơi chữ được sử dụng với mục đích là tạo sắc thái dí dỏm, hài hước giúp câu văn hấp dẫn và thú vị hơn. Cùng tìm hiểu những thông tin có trong bài viết dưới đây của ruaxetudong.org
Nội dung bài viết
Chơi chữ là gì? Ví dụ về chơi chữ
Chơi chữ là việc lợi dụng những đặc sắc về âm, về nghĩa của từ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước,….giúp câu văn thú vị hơn. Chơi chữ chính là cách biến hóa ngôn từ kết hợp tính nghệ thuật của người Việt. Khái niệm chơi chữ là gì đã được đề cập tới trong SGK Ngữ văn 7, nó được sử dụng phổ biến trong thơ ca chính thống, ca dao, tục ngữ,…
Ví dụ về chơi chữ:
- Mênh mông muôn mẫu một màu mưa/Mỏi mắt miên man mãi mịt mờ
- Con cá đối bỏ trong cối đá/Con mèo cái nằm trên mái kèo
- Anh về câu rạo anh ơi/Mai sau trải lẻ, ta thì kết đôi.
Các lối chơi chữ thường gặp
Có nhiều cách chơi chữ khác nhau, trong đó được sử dụng phổ biến nhất là:
Chơi chữ bằng cách nói lái
Nói lái còn được gọi là cách nói ngược âm, có tác dụng châm biếm, mỉa mai hoặc bông đùa,…Loại này không phải người đọc nào cũng hiểu được hàm ý mà tác giả đề cập tới nếu như không suy luận hay phân tích từng chữ một. Chơi chữ bằng cách nói lái thường gặp ở trong văn thơ, tục ngữ.
Trong câu đối, ca dao mục đích của chơi chữ là tạo ra tiếng cười, màu sắc cho cuộc sống.
Ví dụ:
- Thầy giáo, tháo giày đi dép lốp
- Con mỏ kiến đậu trên miếng cỏ/Chim vàng lông đậu vồng lang
- Trách cha mẹ nghèo, anh nỡ phụ duyên em
Trong thơ ca, chơi chữ bằng cách nói lái dùng để ẩn dụ hay châm biếm hiện thực khách quan, con người.
Ví dụ:
Cái kiếp tu hành nặng đá đeo
Vị gì một chút tẻo tèo teo
Thuyền từ cũng muốn về Tây Trúc
Trái gió thành ra phải lộn lèo!
(Bài thơ Sư bị làng đuổi – Hồ Xuân Hương)
Chơi chữ bằng cách dùng từ đồng âm
Là cách sử dụng các từ giống nhau về cách phát âm hoặc từ đồng âm thường được gọi là từ đồng âm nhưng có nghĩa khác nhau. Cách chơi chữ dùng từ đồng âm mang ý nghĩa châm biếm, đả kích là chủ yếu.
Ví dụ:
- Sánh với Na – va “ranh tướng” Pháp
Tiếng tăm nồng nặc ở Đông Dương
=> Lối chơi chữ của hai câu thơ trên của Tú Mỡ sử dụng lối nói gần âm “ranh tướng” dần với danh tướng nhưng nghĩa hoàn toàn khác nhau. Danh tướng là vị tướng giỏi được lưu danh, còn ranh tướng là kẻ ranh ma với ý mỉa mai, chế giễu.
- Ngọt thơm sau lớp vỏ gai
Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng
Mời cô mời bác cùng ăn
Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà
=> Lối chơi chữ của đoạn thơ trên là sử dụng từ đồng âm. Sầu riêng là một loại trái cây ở Nam Bộ và sầu riêng cũng chỉ sự phiền muộn riêng của con người.
Biện pháp tu từ là gì? Các biện pháp tu từ và tác dụng của nó
Chơi chữ bằng cách sử dụng từ gần nghĩa, sát nghĩa
Là các từ khác nhau những có nghĩa tương tự nhau
Ví dụ:
- Bà Đồ Nứa đi võng đòn tre, đến khóm trúc thở dài hi hóp
- Trời mưa đất thịt trơn như mỡ, dò đến hàng nem chả muốn ăn.
Chơi chữ bằng cách lặp phụ âm đầu
Cách chơi chữ này sẽ sử dụng các từ giống nhau phụ âm đầu, tạo điểm nhấn cho toàn bộ bài thơ.
Ví dụ:
Mênh mông muôn mẫu một màu mưa
Mắt mỏi miên man mãi mịt mờ
Mộng mị mỏi mòn mai một một
Mỹ nhiều may mắn mấy mà mơ
Chơi chữ bằng cách chiết tự
Một kiểu từ Hán Việt được sử dụng trong thơ ca xưa, cách nhận biết cách chơi chữ bằng biện pháp nói lái rất khó nếu như bạn không có nhiều kiến thức về từ điển Hán Nôm.
Ví dụ:
Tù nhân xuất khứ hoặc vi quốc
Hoạn quá đầu thì thủy kiến trung
Nhân hữu ưu sầu ưu điểm đại
Lung khai trúc sản, xuất chân long
Lối chơi chữ dùng từ nhiều nghĩa
Ví dụ:
Còn trời còn nước còn non
Còn cô bán rượu anh còn say sưa
=> Cách chơi chữ ở câu ca dao trên là “say sưa”
Một số bài tập về chơi chữ trong tiếng Việt
Bài tập 1: Xác định lối chơi chữ trong câu thơ sau:
Chàng cóc ơi! Chàng cóc ơi!
Thiếp bén duyên chàng có thế thôi.
Nòng nọc đứt đuôi từ đây nhé
Ngàn vàng khôn chuộc dấu bôi vôi
(Hồ Xuân Hương – Khóc Tổng Cóc)
Gợi ý đáp án: Cách chơi chữ trong đoạn thơ Khóc Tổng Cóc của tác giả Hồ Xuân Hương sử dụng từ đồng âm và từ gần nghĩa: cóc, bén, (nhái bén), nòng nọc, chuộc (chẫu chuộc), chàng (chẫu chàng) đều là họ hàng của cóc, ếch, nhái.
Bài tập 2: Trong bài thơ Bác Hồ đã dùng lối chơi chữ như thế nào?
Cảm ơn bà biếu gói cam,
Nhận thì không đúng, từ làm sao đây?
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây,
Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai?
Gợi ý đáp án: Trong bài thơ này, Bác Hồ đã chơi chữ bằng các từ đồng âm: cam. Thành ngữ Hán Việt: khổ tận cam lai (khổ: đắng; tận: hết; cam: ngọt; lai: đến). Nghĩa bóng của câu thơ trên là hết khổ sở đến lúc sung sướng. “Cam” trong “cam lai” và “cam” trong gói “cam” là đồng âm.
Bài tập 3: Xác định lối chơi chữ trong câu thơ sau:
Trăng bao nhiêu tuổi trăng già
Núi bao nhiêu tuổi gọi là núi non
Gợi ý đáp án: Cách chơi chữ sử dụng từ trái nghĩa già và non.
Với các nội dung thông tin có trong bài viết “Chơi chữ là gì? Tìm hiểu các lối chơi chữ và bài tập” hy vọng sẽ giúp ích với bạn. Truy cập website ruaxetudong.org để cập nhật nhiều thông tin hữu ích khác.
